Ενδοοικογενειακή βία | Tο παιδί στο στόχαστρο

Γράφει ο Παναγιώτης Ανδριανός, φοιτητής Ψυχολογίας

Τα περιστατικά βίας εντός του πλαισίου της οικογένειας έχουν αρχίσει να πληθαίνουν και να παίρνουν ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις. Η βίαιη συμπεριφορά εκδηλώνεται άμεσα σε σωματικό επίπεδο ή και έμμεσα σε λεκτικό και σε συναισθηματικό. Θύματα τέτοιων συγκρούσεων φαίνεται να είναι κυρίως γυναίκες και παιδιά, ενώ έχει παρατηρηθεί πως και άντρες έχουν θυματοποιηθεί. Τα άτομα όμως τα οποία συνήθως ζημιώνονται περισσότερο από αυτές τις καταστάσεις, είναι τα παιδιά. Η κακοποίηση που βιώνουν τα παιδιά μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να είναι σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική, αλλά και παραμελητική. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, την χαμηλότερη ποιότητα ζωής ή και τον ψυχικό τραυματισμό τους.

Χαρακτηριστικά παιδιών

Το παιδί, το οποίο μεγαλώνει σε ένα κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον βιώνει μια πληθώρα συναισθημάτων. Προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν κόσμο απόρριψης, γεμάτο επιθετικότητα, μη γνωρίζοντας κάποιον τρόπο να διαχειριστεί ή να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση. Βρίσκεται σε ένα αυτοκαταστροφικό μοτίβο σκέψης, όπου ενώ αγαπάει τους γονείς του, ταυτόχρονα τους μισεί. Λόγω των επικείμενων ενοχών για αυτά τα αρνητικά συναισθήματα που νιώθει, δεν μπαίνει σε διαδικασίες εγκατάλειψης του οικογενειακού πλαισίου, υπομένοντας με αυτόν τον τρόπο την κακοποιητική κατάσταση που βιώνει. Σε αυτές τις περιπτώσεις το παιδί εμφανίζει κάποιες συμπεριφορές, προκειμένου να ανταπεξέλθει, αλλά και ψυχικά συμπτώματα όταν αδυνατεί:

• Το παιδί έχει μια τάση να αποσύρεται και να απομονώνεται.
• Μειώνεται η εμπιστοσύνη του προς τους άλλους.
• Υιοθετεί πότε μια αμυντική συμπεριφορά και πότε διατηρεί μια έντονα αντιδραστική, σε οτιδήποτε μη οικείο.
• Λόγω της κατάστασης το παιδί αποκτά σταδιακά χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό, οδηγώντας το πολλές φορές να φερθεί με αντίστοιχο κακοποιητικό τρόπο στο οικογενειακό και μη κοινωνικό πλαίσιο.
• Το παιδί, λόγω της κατάστασης που επικρατεί, ενδέχεται να βιώσει κατά διαστήματα κρίσεις άγχους. Όταν όμως οι κρίσεις άγχους συνεχίζουν και η κατάσταση δεν αλλάζει, τότε το παιδί πιθανό να εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης ή και αυτοκτονικές τάσεις.
• Στρέφεται προς το αλκοόλ ή άλλες παράνομες ουσίες, για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στην κατάσταση.
• Όταν η ενδοοικογενειακή βία πραγματοποιείται σε βάθος χρόνου, συχνά δημιουργείται στο παιδί η αντίληψη πως η κακοποίηση είναι τρόπος επικοινωνίας και άρα φυσιολογική συμπεριφορά. Εκ του αποτελέσματος, χρησιμοποιεί βία σε άλλα παιδιά και ενήλικες, όπως οι γονείς τους.

Γιατί συμβαίνει;

Η κακοποίηση είναι μια ιδιαίτερα τραυματική μορφή συμπεριφοράς, κυρίως για τα άτομα που τη βιώνουν. Όταν αυτή αρχίζει και εφαρμόζεται εντός της οικογένειας, τότε γίνεται δυσκολότερη στη διαχείριση. Τα αίτια και τα κίνητρα τα οποία οδηγούν το άτομο να πράξει βίαια οφείλονται συνήθως στο συνδυασμό προσωπικών βιωμάτων και στην έλλειψη «ορθής» διαχείρισης εξωτερικών ζητημάτων όπως:

• Κοινωνικά θέματα που ενδέχεται να βιώνει η οικογένεια όπως ζητήματα ρατσισμού.
• Δυσκολία στη διαχείριση οικονομίας του νοικοκυριού ή και έλλειψη πόρων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται άγχος και συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις.
• Η κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ συχνά οδηγεί σε επικίνδυνες μορφές συμπεριφοράς και έντονων ξεσπασμάτων ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας.
• Στις περιπτώσεις που τα παραπάνω συμπίπτουν με τη γέννηση ενός παιδιού, το οποίο δεν ήταν προγραμματισμένο να έρθει στον κόσμο, του τοποθετείται η ταμπέλα του αποδιοπομπαίου τράγου και το μεταμορφώνει σε αποδέκτη όλων των ξεσπασμάτων των γονέων. Αντίστοιχη συμπεριφορά συχνά δέχεται όταν δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των γονέων του, τοποθετώντας του λανθασμένα ευθύνες και ενοχές, αντί να το αφήσουν να αναπτυχθεί και να είναι ο εαυτός του.

Πρόληψη και Παρέμβαση

Δεν είναι εύκολη η διαχείριση βίαιων καταστάσεων και χρειάζεται ενημέρωση, ώστε το άτομο να αναγνωρίζει συμπεριφορές και καταστάσεις που αποτελούν ενδοοικογενειακή βία. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη πρόληψη:

• Με την πιθανή βελτίωση της οικονομικής κατάστασης.
• Με την επικοινωνία με κοινωνικά προγράμματα και υπηρεσίες για την παροχή υπηρεσιών σωματικής και ψυχικής υγείας.

Βέβαια πέρα από την σωστή ενημέρωση, χρειάζεται και αρκετό θάρρος για να εντοπίσει το άτομο που υφίσταται ενδοοικογενειακή βία τη κατάλληλη μορφή παρέμβασης ανάλογα με την κατάσταση και να ξεκινήσει τις αντίστοιχες διαδικασίες, όπως:

• Να επικοινωνήσει με κοινωνικούς λειτουργούς και νομικούς συμβούλους.
• Σε μια πρώτη φάση να απομακρυνθεί το παιδί από το σπίτι που επικρατεί η κατάσταση.
• Να γίνει αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης των γονέων και παιδιών.
• Να ενημερωθεί για το νομικό πλαίσιο και τις διαδικασίες που χρειάζεται να γίνουν, ώστε να επιλυθεί η κατάσταση όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Συνεπώς, η βία εντός του πλαισίου της οικογένειας αποτελεί μια αρκετά τραυματική εμπειρία για όλα τα μέλη, αλλά κυρίως για τα παιδιά. Όσο έντονα αρνητική και αν είναι όμως, είναι σημαντικό να υπάρχει η κατάλληλη μορφή ενημέρωσης για την αναγνώριση της κατάστασης, όπως και η έγκαιρη και νομική δράση ενάντια της.  

Πηγές: sciencedirect.com , jstor.org, journals.sagepub.com