Γράφει η ιδρύτρια του gineantrhopos.gr – Λέκτορας Εγκληματολογίας, Κέλλυ Ιώαννου
Περίπου το 95% όλων των θυμάτων βίας –είτε γυναίκες είτε άνδρες–έχουν υποστεί βία από έναν άνδρα δράστη.
Οι εμπειρίες βίας είναι διαφορετικές για τους άνδρες και τις γυναίκες θύματα – οι άνδρες βιώνουν βία κυρίως από άλλους άνδρες σε δημόσιους χώρους και οι γυναίκες βιώνουν βία κυρίως από άνδρες που γνωρίζουν (συνήθως νυν ή πρώην σύντροφο) σε ιδιωτικά περιβάλλοντα. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό από τους άνδρες να φοβηθούν, να νοσηλευτούν ή να σκοτωθούν από έναν στενό σύντροφο.
Για να αποτραπεί η βία κατά των γυναικών, οι αντιλήψεις μας πρέπει να λάβουν υπόψη τα «έμφυλα» πρότυπα.
Η ανισότητα των φύλων
Η ανισότητα των φύλων είναι όταν προσφέρεται άνιση αξία σε άνδρες και γυναίκες και υπάρχει άνιση κατανομή εξουσίας, πόρων και ευκαιριών μεταξύ τους.
Έχει ιστορικές ρίζες σε νόμους ή πολιτικές που περιορίζουν τα δικαιώματα και τις ευκαιρίες των γυναικών.
Διατηρείται ακόμα και στις μέρες μας με άτυπους τρόπους. Αυτοί περιλαμβάνουν:
- κοινωνικούς κανόνες όπως η πεποίθηση ότι οι γυναίκες είναι οι καταλληλότερες για τη φροντίδα των παιδιών
- πρακτικές όπως οι διαφορές στoυς τρόπους ανατροφής παιδιών για αγόρια και κορίτσια
- πεδία όπως οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Οι έμφυλοι παράγοντες της βίας κατά των γυναικών
Η βία κατά των γυναικών έχει ξεχωριστούς παράγοντες ανάλογα με το φύλο. Τα στοιχεία υποδεικνύουν τέσσερις παράγοντες που με μεγαλύτερη συνέπεια προβλέπουν ή «οδηγούν» στη βία κατά των γυναικών και εξηγούν τα έμφυλά της πρότυπα.
Παράγοντας 1ος: Ανοχή υπέρ της βίας κατά των γυναικών
Όταν οι κοινωνίες, οι θεσμοί ή οι κοινότητες υποστηρίζουν ή συγχωρούν τη βία κατά των γυναικών, τα επίπεδα αυτής της βίας γίνονται υψηλότερα. Οι άνδρες που έχουν αυτές τις πεποιθήσεις είναι πιο πιθανό να διαπράξουν βία κατά των γυναικών. Η αποδοχή της βίας κατά των γυναικών συμβαίνει με πολλούς τρόπους, μέσω πρακτικών που δικαιολογούν, ανέχονται ή ευτελίζουν αυτή τη βία ή μεταθέτουν την ευθύνη από τον δράστη στο θύμα (βλέπε για παράδειγμα ‘έφταιγαν τα ρούχα που φορούσε για τον βιασμό της’, ‘του έβγαζε γλώσσα και του έσπασε τα νεύρα γι’ αυτό την χτύπησε).
Παράγοντας 2ος : Έλεγχος των ανδρών στη λήψη αποφάσεων και όρια στην ανεξαρτησία των γυναικών στη δημόσια και ιδιωτική ζωή
Η βία είναι πιο συνηθισμένη σε σχέσεις στις οποίες οι άνδρες ελέγχουν τη λήψη αποφάσεων και περιορίζουν την αυτονομία των γυναικών, έχουν μια αίσθηση ιδιοκτησίας ή δικαιώματος πάνω σε αυτές και έχουν άκαμπτες ιδέες για την αποδεκτή γυναικεία συμπεριφορά. Οι περιορισμοί στην ανεξαρτησία και την πρόσβαση των γυναικών στη λήψη αποφάσεων είναι επίσης εμφανείς στη δημόσια σφαίρα, όπου οι άνδρες έχουν μεγαλύτερο έλεγχο της εξουσίας και των πόρων. Αυτό στέλνει ένα μήνυμα ότι οι γυναίκες έχουν χαμηλότερη κοινωνική αξία και είναι λιγότερο άξιες σεβασμού.
Παράγοντας 3ος : Άκαμπτα στερεότυπα για το φύλο και κυρίαρχες μορφές αρρενωπότητας
Η προώθηση και η επιβολή άκαμπτων και ιεραρχικών στερεοτύπων φύλου αναπαράγει τις κοινωνικές συνθήκες της ανισότητας των φύλων που στηρίζουν τη βία κατά των γυναικών. Ειδικότερα, τα κυρίαρχα κοινωνικά στερεότυπα του ανδρισμού παίζουν άμεσο ρόλο στην ώθηση της βίας των ανδρών κατά των γυναικών.
Παράγοντας 4ος: Αντρικές σχέσεις συνομήλικων και κουλτούρες αρρενωπότητας που δίνουν έμφαση στην επιθετικότητα, την κυριαρχία και τον έλεγχο
Οι σχέσεις μεταξύ ανδρών (προσωπικές και επαγγελματικές) που χαρακτηρίζονται από στάσεις, συμπεριφορές ή κανόνες σχετικά με τον ανδρισμό που επικεντρώνονται στην επιθετικότητα, την κυριαρχία, τον έλεγχο ή την υπερσεξουαλικότητα συνδέονται με τη βία κατά των γυναικών.
Ενισχυτικοί παράγοντες
Υπάρχει μια σειρά παραγόντων που, ενώ δεν οδηγούν τη βία από μόνoι τους, μπορούν να συμβάλουν στη βία κατά των γυναικών ή να την επιδεινώσουν.
- Η ανοχή της βίας γενικά, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην «ομαλοποίηση» της βίας.
- Η εμπειρία και έκθεση σε βία (ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία).
- Παράγοντες που μπορούν να αποδυναμώσουν την κοινωνική συμπεριφορά (όπως άγχος, περιβαλλοντικοί/γειτονικοί παράγοντες, φυσικές καταστροφές και κρίσεις, ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα και μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ) και επομένως μειώνουν την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό και το ενδιαφέρον για τις γυναίκες.
- Αντίδραση και αντίσταση στην πρόληψη και την ισότητα των φύλων (δράσεις που επιδιώκουν να εμποδίσουν την αλλαγή, να διατηρήσουν το status quo των σχέσεων των φύλων ή να αποκαταστήσουν τα ανδρικά προνόμια και εξουσία), που δημιουργεί ένα περιβάλλον στο οποίο υπάρχει αυξημένος κίνδυνος βίας.
Θύματα όλων των φύλων
Η αναγνώριση της έμφυλης φύσης της ενδοοικογενειακής βίας δεν αποτελεί δικαιολογία για να αγνοηθούν οι ανάγκες των ανδρών θυμάτων. Αντίθετα, πρέπει να ενημερωθούμε ώστε να σχεδιάζουμε προγράμματα για την υποστήριξη αυτών των ανδρών (και των παιδιών τους), με την κατανόηση ότι ορισμένες από τις εμπειρίες και τις ανάγκες τους μπορεί να είναι παρόμοιες με τις γυναίκες θύματα, αλλά άλλες μπορεί να είναι διαφορετικές.
Πρέπει να αμφισβητήσουμε τα πολιτιστικά στερεότυπα που εξακολουθούν να υποθέτουν ότι οι δράστες της ενδοοικογενειακής βίας είναι άνδρες και τα θύματα είναι γυναίκες. Ωστόσο, ταυτόχρονα, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η πλειοψηφία των δραστών είναι άνδρες. Εξακολουθούμε να ζούμε σε μια πατριαρχική κοινωνία όπου οι άνδρες έχουν περισσότερη δύναμη, περισσότερη αίσθηση δικαιώματος και (κατά μέσο όρο) μεγαλύτερο εισόδημα από τις γυναίκες.
Ωστόσο, οι άνδρες – θύματα της ενδοοικογενειακής βίας είναι σε μεγάλο βαθμό αόρατοι, όπως ήταν οι γυναίκες- θύματα, μέχρι που το φεμινιστικό κίνημα ανάγκασε την κοινωνία να τις προσέξει. Οι άνδρες που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία, είτε σε ετεροφυλόφιλες σχέσεις είτε σε σχέσεις ομοφυλόφιλων, μέχρι σχετικά πρόσφατα αγνοούνταν σε μεγάλο βαθμό.
Η ενδοοικογενειακή βία σε μια σχέση, και το πώς αντιδρούμε σε αυτήν, σχετίζεται εγγενώς με το πώς η κοινωνία βλέπει και συμπεριφέρεται στις γυναίκες και πώς στους άνδρες. Οι ρόλοι των φύλων ποικίλλουν από κοινωνία σε κοινωνία, όπως και η επικράτηση και η φύση της ενδοοικογενειακής βίας. Το να αγνοούμε τον αντίκτυπο του φύλου στην ενδοοικογενειακή βία κάνει κακό σε άτομα οποιουδήποτε φύλου. Αντίθετα, ο στόχος πρέπει να είναι η προσπάθεια για πρόληψη και αντιμετώπιση με βάση το φύλο στην ενδοοικογενειακή βία.