Η «σεξουαλική εκδίκηση στο κυβερνοχώρο» modus operandi & νομικό πλαίσιο

Γράφει ο Αντώνης Μήτρου

Είναι όμως ακριβής αυτή η φράση;

«Ο λόγος για τον οποίο ονομάζεται εκδικητική πορνογραφία είναι πώς το θέμα ήρθε συνειδητά μέσω της κοινής γνώμης – αρχικά θεωρείται μια πράξη εκδίκησης», συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης ιδιωτικών, προσωπικών εικόνων χωρίς τη συγκατάθεσή του άλλου/άλλης.

Επιπροσθέτως, τα μέσα ενημέρωσης επινόησαν δίνοντας βαρύτητα στον όρο «εκδικητική πορνογραφία» λόγω ότι οι άνθρωποι αγαπούν δύο πράγματα αυτό της «εκδίκησης» και από την άλλη το «πορνό». Έτσι λειτουργεί αυτός ο τίτλος #revengeporn, να τραβά την προσοχή του αναγνώστη.

Το Modus Operandi πίσω από το πορνό εκδίκησης

«Η χρήση της λέξης «εκδίκηση» υποδηλώνει λανθασμένα ότι το θύμα έκανε κάτι που δικαιολογούσε αυτήν την κακοποίηση, ότι κατά κάποιο τρόπο το άξιζε».

Από την άλλη πλευρά, η «εκδίκηση» σαν πράξη δεν είναι πάντα το κίνητρο.

Οι δράστες του revenge porn συχνά εμπλέκονται σε τέτοιου είδους πράξεις για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένων των χρημάτων, της προσοχής και της απόλαυσης που νιώθουν (ισχυροί) έναντι κάποιου άλλου, που είναι ανήμποροι να σταματήσουν τις πράξεις αυτές. Φαινομενολογικά οι δράστες διακατέχονται από ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά και χαρακτηριστικά κοινωνιοπάθειας. Άλλοτε τέμνουν μεταξύ τους και άλλοτε διαχωρίζονται  και αυτό εξαρτάται από την πρόθεσή τους. Όσοι διαπράττουν τεχνολογική σεξουαλική βία εμπλέκονται σε ένα συγκεκριμένο είδος κακοποίησης όπου μπορούν να προκαλέσουν τεράστια ζημιά στη ζωή των θυμάτων τους (συναισθηματική κακοποίηση) σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Επίσης ο όρος “πορνό” είναι ανακριβής. Υπονοεί το σεξουαλικό περιεχόμενο που δημιουργείται μόνο για ψυχαγωγικούς σκοπούς, και προορίζεται για μαζική κατανάλωση από επίσημους φορείς- κάτι που δεν ισχύει για όσους μοιράζονται αρχικά προσωπικές εικόνες ή βίντεο με τον παρτενέρ εκ των οποίων είναι συναινετική και από τους δύο.

Από την άλλη όμως, “ένας από τους δύο όταν μοιράζεται τέτοιο υλικό, είτε με λίγα άτομα είτε αναρτά σε δημόσιο ιστότοπο, είναι ένας μοναδικός αλλά φρικτός τύπος παραβίασης. Παρασύρει κάποιον στην πιο οικεία και ευάλωτη στιγμή του παραμένοντας στην κοινή θέα. Είναι μια μορφή σεξουαλικής επίθεσης”.

Συμπερασματικά οι όροι «σεξουαλική επίθεση στον κυβερνοχώρο» ή «σεξουαλική εκμετάλλευση στον κυβερνοχώρο» για την περιγραφή τέτοιων πράξεων, παρόλο που «είναι λιγότερο ευρέως αναγνωρισμένοι, είναι πιο ακριβείς όροι, από τον όρο «εκδικητική πορνογραφία». Συστηματικές έρευνες δείχνουν ότι, γενικά, το revenge porn παρατηρείται πιο συχνά σε ένα ετεροφυλόφιλο ζευγάρι ιδιαίτερα όταν χωρίζει. Ο άνδρας που νιώθει συναισθηματική αναστάτωση δημοσιοποιεί προσωπικές φωτογραφίες που τράβηξε μαζί με την σύντροφό του ως προς απάντηση στον χωρισμό.

Να σημειωθεί ότι, στο παρελθόν, υπήρχαν ιστοσελίδες για την εξάπλωση της μη συναινετικής διανομής προσωπικού υλικού με ρητή μορφή. Οι άντρες μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους ιστότοπους για να ανεβάσουν φωτογραφίες και βίντεο γυναικών με τις οποίες είχαν συνεβρεθεί στο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένων  αναγνωριστικές πληροφορίες για τις εκάστοτε γυναίκες, όπως ονόματα και link μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Οι δημιουργοί τέτοιων ιστοτόπων υποβλήθηκαν σε μήνυση και ο ιστότοποι έκλεισαν αφού οι ιδιοκτήτες επικοινώνησαν με τις γυναίκες των οποίων οι φωτογραφίες είχαν ανέβει και ανέφεραν ότι θα αφαιρούσαν το περιεχόμενό τους — αλλά με το ανάλογο αντίτιμο. Αυτός ο εκβιασμός από τους κατόχους των ιστοτόπων, ναι μεν ήταν παράνομος, αλλά για τις αναρτήσεις για το ίδιο το πορνό εκδίκησης δεν ήταν.

Έλλειψη νομικής προστασίας για τα θύματα

Τα τελευταία χρόνια, υπήρξε μια συντονισμένη ώθηση από τα κράτη να αρχίσουν να θεσπίζουν διάφορους νόμους για την ποινικοποίηση αυτού του είδους συμπεριφοράς. Προτού τεθούν σε εφαρμογή αυτοί οι νόμοι, δεν υπήρχε απολύτως τίποτα παράνομο σχετικά με το “πορνό εκδίκησης” και ένα άτομο μπορούσε να δημοσιεύσει τις προσωπικές εικόνες ενός άλλου ατόμου χωρίς καμία νομική προσφυγή.

Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο συντάσσεται ο νόμος περί απορρήτου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών σημαίνει ότι οι ιστότοποι, μέχρι σήμερα, δεν ευθύνονται για το περιεχόμενο που ανεβαίνει σε αυτούς. Έτσι, παρόλο που υπάρχουν τώρα ορισμένοι νόμοι για την προστασία των θυμάτων εκδικητικής πορνογραφίας, παραμένει πολύ δύσκολο να αφαιρεθούν οι εικόνες μετά τη δημοσίευση τους.

Ωστόσο, δεν υπάρχει ομοσπονδιακός νόμος που να ποινικοποιεί το πορνό εκδίκησης. Κάποιο είδος νόμου κατά της εκδικητικής πορνογραφίας υπάρχει σε 46 πολιτείες της Αμερικής και στην περιφέρεια της Κολούμπια. Ωστόσο, πολλές πολιτείες, περιλαμβάνουν μια απαίτηση «πρόθεσης» για την απόδειξη της εγκληματικότητας βάσει του νόμου, καθιστώντας παράνομη τη μη συναινετική διάδοση εικόνων προσωπικών δεδομένων μόνο εάν μπορεί να αποδειχθεί ότι ένας κατηγορούμενος σκόπευε να προκαλέσει ζημιά στο θύμα.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που διανέμουν οικείες εικόνες χωρίς συγκατάθεση απειλούν να το κάνουν εκ των προτέρων — συχνά εάν το θύμα επιχειρήσει να τερματίσει τη σχέση ή εάν αρνηθεί να στείλει ακόμη πιο τολμηρές εικόνες ή βίντεο στον σύντροφο του. Τα θύματα πρέπει να γνωρίζουν ότι και μόνο η απειλή κοινής χρήσης εικόνων μη νόμιμης σχέσης μπορεί να είναι προσβολή.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο η ρήτρα εκδίκησης και πρόθεσης περιορίζει τους νόμους για το “πορνό” και να κάνουν τα πράγματα πολύ δύσκολα για τα θύματα. Επιπροσθέτως μπορεί ο νομοθέτης να τείνει σε εξαιρέσεις δημοσίου συμφέροντος, οι οποίες μπορεί να εστιάζουν υπερβολικά στην πρόθεση του κατηγορουμένου έναντι της βλάβης που προκαλείται στο θύμα.

Πορνό εκδίκησης και η σύνδεση με την ενδοοικογενειακή βία

«Το πορνό εκδίκησης έχει να κάνει με την εξουσία», εμφανίζεται συχνά στο πλαίσιο της βίας του συντρόφου (intimate partner violence – IPV)

Η βία από τους οικείους συντρόφους συνήθως περιλαμβάνει συναισθηματική και οικονομική κακοποίηση, απομόνωση, καταδίωξη, εξαναγκασμό και διάδοση ψεμάτων για να υπονομεύσει την αξιοπιστία του θύματος – όλα αυτά που παρατηρούνται ευρέως σε υποθέσεις πορνό εκδίκησης.

Αλλά η ζημιά που προκαλείται στα θύματα της εκδικητικής πορνογραφίας δεν σταματά εκεί. Οι παραβάτες μπορούν να στείλουν εικόνες στο σχολείο ενός παιδιού ή στον εργοδότη ή στους συναδέλφους του θύματος για να βλάψουν την ικανότητα του θύματος να αναζητήσει ή να διατηρήσει τα δικαιώματα εργασίας ή επιμέλειας των παιδιών εφόσον υπάρχουν στην μεταξύ τους σχέση.

Ενώ η τεχνολογική σεξουαλική βία θεωρείται συνήθως ως βία με βάση το φύλο επειδή επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες, επηρεάζει δυσανάλογα τους LGBTQ. «Και οι δύο πληθυσμοί είναι ήδη ευάλωτοι σε διακρίσεις και περιθωριοποίηση».

Αν και το νομικό τοπίο για την υπεράσπιση των θυμάτων εκδικητικής πορνογραφίας παραμένει περίπλοκο, έχει βρει έναν δρόμο προς τα εμπρός για ορισμένους μέσω της χρήσης των νόμων περί πνευματικών δικαιωμάτων. Καθώς οι περισσότερες εικόνες εκδίκησης-πορνό είναι selfies που τράβηξαν τα ίδια τα θύματα, από την άλλη πλευρά σαν δημιουργοί τέτοιου περιεχομένου έχουν δικαίωμα αυτών των εικόνων ή των εκάστοτε βίντεο.

Έτσι σιγά – σιγά επιβεβαιώνεται ότι το “πορνό εκδίκησης” δεν προστατεύει την ελευθερία του λόγου βάσει της Πρώτης Τροποποίησης, δίνοντας έτσι στα θύματα ακόμη περισσότερες δυνατότητες νομικής προσφυγής. «Έτσι οι καταχραστές που πιστεύουν ότι προστατεύονται από την Πρώτη Τροποποίηση και την ελευθερία της έκφρασης θα πρέπει να το ξανασκεφτούν. Η υπόθεση που προβλήθηκε πάρα πολύ από τα μέσα το τελευταίο διάστημα στις ελληνικές δικαστικές αίθουσες έγινε σημείο αναφοράς στην τροποποίηση του νόμου ώστε να αναφερθεί μέχρι και κακούργημα η μη συναινετική διανομή πορνογραφικού υλικού.