Γράφει η Κωνσταντίνα Πιπέρη, απόφοιτη Ψυχολογίας
Ο ρατσισμός αποτελεί ένα επίκαιρο και σύνθετο φαινόμενο στο κλάδο της ψυχολογίας. Η επίδραση του στις ζωές των ανθρώπων, τόσο των αποδεκτών των ρατσιστικών επιθέσεων όσο και αυτών που εκδηλώνουν αυτές τις συμπεριφορές, είναι έντονη και άκρως περίπλοκη.
Σύγχρονες έρευνες αναδεικνύουν τη σημασία των κοινωνικών, πολιτισμικών και ατομικών παραγόντων που επηρεάζουν την εκδήλωση αυτών των συμπεριφορών. Ένα σημαντικό μοτίβο πίσω από αυτές τις συμπεριφορές, είναι η ανάγκη για ταξινόμηση των ανθρώπων και η ομαδοποίηση τους, η οποία όμως δύναται να δημιουργήσει στερεότυπα και γενικεύσεις.
Πιο συγκεκριμένα οι πιο βασικοί μηχανισμοί που κρύβονται πίσω από τις ρατσιστικές επιθέσεις είναι οι εξής:
- Η Αντίδραση στη διαφορετικότητα: Συνήθως ο ρατσισμός χαρακτηρίζεται από την τάση να θεωρούμε τις «άλλους» διαφορετικούς από εμάς, ως απειλητικούς, λόγω των διαφορών που παρουσιάζουν συγκριτικά με εμάς. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε φόβο, ανησυχία ή επιθετικότητα προς ομάδες ανθρώπων με διαφορετική εμφάνιση, κουλτούρα ή πίστη.
- Ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης: Κάποιοι άνθρωποι αναζητούν τη δική τους ταυτότητα και την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας, μέσα από την ένταξη τους στην ομάδα. Όταν όμως αυτή η ταυτότητα απειλείται από άλλες ομάδες, μπορεί να προκύψει μια ρατσιστική συμπεριφορά ως μέσω αυτοπροστασίας, προστασίας δηλαδή του εαυτού, ή και αυτοεπιβεβαίωσης των απόψεων τους προς αυτές τις «διαφορετικές» ομάδες.
- Κοινωνική επιρροή: Η πίεση από την κοινωνία ή και από την ομάδα συχνά μπορεί να επηρεάζει τις απόψεις, πεποιθήσεις και στάσεις ενός ατόμου. Σε περιβάλλοντα όπου ο ρατσισμός αναγνωρίζεται ή και ενθαρρύνεται, τα άτομα ενδεχομένως να εκδηλώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό ρατσιστικές συμπεριφορές.
- Αμυντικοί μηχανισμοί: Ορισμένοι άνθρωποι αντιδρούν στην αβεβαιότητα και το φόβο μέσα από την επίθεση σε ομάδες που θεωρούν «διαφορετικές», με στόχο να ενισχύσουν την προσωπική τους αίσθηση ασφάλειας ή και ελέγχου.
Έρευνες έχουν επίσης εστιάσει στην σημασία των κοινωνικών παραγόντων όπου συμβάλουν στην ενίσχυση ή και την καταπολέμηση του ρατσισμού. Η ανάπτυξη ενός κλίματος και περιβάλλοντος ισότητας και σεβασμού προς τη διαφορετικότητα όλων των ανθρώπων, σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, μπορεί να μειώσει τις ρατσιστικές συμπεριφορές καθώς και τις επιθέσεις.
Επιπλέον η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση αναφορικά με τις ρατσιστικές συμπεριφορές και τις συνέπειες που φέρουν, μπορεί να συνδράμει καθοριστικά ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού. Η ενίσχυση της ενσυναίσθησης και η ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας μπορούν επίσης να συμβάλουν στη διάσπαση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων.
Η κατανόηση των ψυχολογικών μηχανισμών που βρίσκονται πίσω από το ρατσισμό και τις ρατσιστικές επιθέσεις είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση και του τρόπου δράσης απέναντι σε αυτό το τόσο σημαντικό κοινωνικό ζήτημα. Η εκπαίδευση, η ενημέρωση και η προώθηση του διαλόγου μεταξύ διαφορετικών ομάδων μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των προκαταλήψεων και της εχθρότητας που οδηγούν σε ρατσιστικές συμπεριφορές.
Πηγές:
https://www.researchgate.net/publication/11603902_Intergroup_bias
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23164194/