Γράφει η Μπαράκα Άννα, Φοιτήτρια Ψυχολογίας
Η έμφυλη βία, σε όλες τις μορφές της (σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, λεκτική), δεν αφήνει μόνο ορατά σημάδια. Οι ψυχολογικές της συνέπειες είναι βαθιές, διαρκείς και επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής των επιζώντων. Μετά από εμπειρία κακοποίησης, πολλά άτομα έρχονται αντιμέτωπα με μετατραυματικό στρες (PTSD), αγχώδεις διαταραχές, και κατάθλιψη — μια τριάδα ψυχικών δυσκολιών που μπορεί να διαρκέσει για χρόνια, ακόμη και μετά τη διακοπή της βίαιης σχέσης.
Η έμφυλη βία συνιστά διαρκές τραυματικό γεγονός, με έντονα στοιχεία τρόμου, απειλής, εξευτελισμού και απώλειας ελέγχου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2021), 1 στις 3 γυναίκες παγκοσμίως έχει βιώσει κάποια μορφή κακοποίησης. Η βία αυτή δεν είναι απλώς ένα γεγονός, αλλά μια χρόνια κατάσταση, που αλλοιώνει τη σχέση του ατόμου με τον εαυτό, το σώμα και τον κόσμο γύρω του.
Το Μετατραυματικό Στρες (Post-Traumatic Stress Disorder) είναι μια από τις πιο κοινές συνέπειες της έμφυλης βίας. Χαρακτηρίζεται από:
- Επαναβιώσεις (flashbacks, εφιάλτες)
- Υπερεπαγρύπνηση (συνεχής φόβος, νευρικότητα)
- Αποφυγή (καταστάσεων, προσώπων, συναισθημάτων που θυμίζουν το τραύμα)
- Αλλοιώσεις στη διάθεση (αποστασιοποίηση, ενοχή, ντροπή, απελπισία)
Έρευνες δείχνουν ότι το 31% των γυναικών που έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για PTSD (Dutton et al., 2006). Η ένταση του τραύματος είναι μεγαλύτερη όταν η βία είναι επαναλαμβανόμενη, απρόβλεπτη και έρχεται από οικείο πρόσωπο — όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης. Η έμφυλη βία διαταράσσει την αίσθηση ασφάλειας. Οι επιζώσες αναπτύσσουν συχνά γενικευμένη αγχώδη διαταραχή (GAD), κρίσεις πανικού, κοινωνική φοβία, ή ειδικές φοβίες (π.χ. φόβο για άτομα αρσενικού φύλου, για την οικειότητα ή για τους κλειστούς χώρους). Η διαρκής έκθεση σε στρεσογόνες καταστάσεις επηρεάζει τον υποθάλαμο-υπόφυση-επινεφρίδιο άξονα (HPA), μεταβάλλοντας τις ορμονικές αποκρίσεις στο στρες (Yehuda, 2002). Αυτό εξηγεί γιατί πολλές γυναίκες βιώνουν έντονα σωματικά συμπτώματα (ταχυκαρδία, ιδρώτα, πόνο στο στήθος, αϋπνία) ακόμη και χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα απειλής.
Η κατάθλιψη είναι μια από τις πιο συχνές ψυχικές συνέπειες της έμφυλης βίας, ειδικά όταν συνυπάρχουν απομόνωση, έλλειψη στήριξης και παρατεταμένη κακοποίηση. Τα κυριότερα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Αίσθημα κενού ή απόγνωσης
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για ζωή ή δραστηριότητες
- Αυτοκατηγορία και ενοχές
- Αυτοκτονικές σκέψεις
Η αίσθηση ανικανότητας και έλλειψης ελέγχου που αναπτύσσεται μέσα στην κακοποιητική σχέση μετατρέπεται σε μαθημένη αβοηθησία (Seligman, 1975), ενισχύοντας την παθητικότητα και την ψυχική απομόνωση.
Μελέτη του Coker et al. (2002) έδειξε ότι γυναίκες που έχουν υποστεί ενδοοικογενειακή βία έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν σοβαρή καταθλιπτική συμπτωματολογία σε σύγκριση με γυναίκες χωρίς ιστορικό κακοποίησης.
Η έμφυλη βία οδηγεί σε διάσπαση της εσωτερικής αίσθησης ταυτότητας. Οι γυναίκες που την υφίστανται συχνά παύουν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους, αμφισβητούν την αξία και τις αναμνήσεις τους, ενώ βιώνουν το σώμα τους ως “ξένο” ή “βρόμικο” — ειδικά μετά από σεξουαλική βία. Το σώμα μετατρέπεται από φορέας ζωής σε πεδίο βίας και ελέγχου.
Η αντιμετώπιση αυτών των ψυχικών συνεπειών απαιτεί:
- Ψυχοθεραπευτική στήριξη, ιδανικά με εξειδίκευση στο τραύμα (π.χ. trauma-focused CBT, EMDR)
- Φαρμακευτική αγωγή, όπου είναι απαραίτητο
- Ομάδες ενδυνάμωσης και αποστιγματισμού
- Ασφαλές πλαίσιο χωρίς επανατραυματισμούς (ενδοοικογενειακοί ή θεσμικοί)
Σύμφωνα με το Εuropean Institute for Gender Equality (EIGE, 2022), η πρώιμη παρέμβαση μετά την αποκάλυψη της βίας, μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο χρόνιων διαταραχών και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.
Συμπέρασμα
Η έμφυλη βία δεν τελειώνει όταν σταματήσει η βίαιη πράξη. Το σώμα μπορεί να επουλωθεί, αλλά το μυαλό και η ψυχή συχνά κουβαλούν το τραύμα για χρόνια. Το μετατραυματικό στρες, οι αγχώδεις διαταραχές και η κατάθλιψη δεν είναι αδυναμία — είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε αφύσικες, βίαιες συνθήκες. Αναγνώριση, υποστήριξη και εξειδικευμένη θεραπεία είναι αναγκαίες για την πραγματική αποκατάσταση. Η κατανόηση αυτών των συνεπειών δεν είναι μόνο επιστημονική υποχρέωση· είναι πράξη φροντίδας, κοινωνικής ευθύνης και ανθρωπιάς.
Πηγές:
World Health Organization. (2021). Violence against women prevalence estimates, 2018. WHO Press.
Dutton, M. A., Green, B. L., Kaltman, S. I., et al. (2006). Intimate partner violence, PTSD, and adverse health outcomes. Journal of Interpersonal Violence, 21(7), 955–968.
Yehuda, R. (2002). Post-traumatic stress disorder. New England Journal of Medicine, 346(2), 108–114.
Coker, A. L., Davis, K. E., Arias, I., et al. (2002). Physical and mental health effects of intimate partner violence for men and women. American Journal of Preventive Medicine, 23(4), 260–268.
Seligman, M. E. (1975). Helplessness: On Depression, Development, and Death. W.H. Freeman.
European Institute for Gender Equality (EIGE). (2022). Supporting victims of gender-based violence.