Ερωτικές Σχέσεις στις Φυλακές: Δυναμικές Εξουσίας και Επιβίωσης

Γράφει η Μπαράκα Άννα, Φοιτήτρια Ψυχολογίας

Οι ερωτικές σχέσεις που αναπτύσσονται εντός του σωφρονιστικού συστήματος συνιστούν ένα πολυσύνθετο φαινόμενο. Δεν αποτελούν απλώς μία εκδήλωση της ανθρώπινης ανάγκης για σύνδεση, αλλά και ένα πλέγμα σχέσεων εξουσίας, επιβίωσης και συμβολικής κυριαρχίας. Η διερεύνηση των ερωτικών σχέσεων στις φυλακές απαιτεί συνδυαστική- διεπιστημονιική προσέγγιση από τα πεδία της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας και της εγκληματολογίας, καθώς εμπλέκονται τόσο οι προσωπικές ανάγκες των κρατουμένων όσο και οι κοινωνικές δομές της φυλακής.

Η φυλακή λειτουργεί ως μια παραμορφωμένη μικρογραφία της κοινωνίας (Foucault, 1975), με δικούς της άγραφους κανόνες, ιεραρχίες και ρόλους. Σε αυτό το περιβάλλον, οι ερωτικές και σεξουαλικές σχέσεις αποκτούν διαφορετική σημασία. Δεν είναι μόνο πηγή συναισθηματικής ανακούφισης αλλά και στρατηγική επιβίωσης.

Οι σχέσεις εντός των φυλακών μπορούν να είναι:

• Συναινετικές: Ανάπτυξη πραγματικού συναισθηματικού δεσμού.
• Αναγκαστικές/στρατηγικές: Όταν το ένα άτομο εξαρτάται από το άλλο για προστασία ή υλικά αγαθά.
• Σχέσεις κυριαρχίας: Όπου ένας κρατούμενος ασκεί εξουσία ή εκφοβισμό σε άλλον, με ερωτική ή σεξουαλική πρόφαση

 

Ανάγκη για σύνδεση & ψυχολογική επιβίωση

Η μακροχρόνια απομόνωση, η έλλειψη σωματικής και συναισθηματικής εγγύτητας, η ανάγκη για αγάπη και αποδοχή, εντείνουν την επιθυμία για συντροφικότητα. Σύμφωνα με τον Baumeister & Leary (1995), η ανάγκη για κοινωνική σύνδεση είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη – η απουσία της προκαλεί έντονο ψυχολογικό πόνο. Οι σχέσεις λοιπόν λειτουργούν ως ψυχολογικός μηχανισμός αντιμετώπισης (coping mechanism) σε ένα περιβάλλον έντονου στρες (Haney, 2001).

 

Εξαρτητικές σχέσεις και τραυματικοί δεσμοί

Ο όρος “trauma bonding” (Dutton & Painter, 1993) μπορεί να περιγράψει σχέσεις όπου το θύμα συνδέεται συναισθηματικά με τον θύτη ή έναν ισχυρότερο κρατούμενο, μέσα από εναλλαγές κακοποίησης και “προστασίας”. Αυτές οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από φόβο, εξάρτηση και ανοχή στη βία.

Οι ερωτικές σχέσεις στη φυλακή δεν είναι αποπολιτικοποιημένες. Αντιθέτως, συχνά εντάσσονται στο πλέγμα εξουσίας, ελέγχου και κοινωνικής ιεραρχίας.

 

 Η σεξουαλικότητα ως μορφή κυριαρχίας

Η σεξουαλική πράξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο υποταγής, ιδιαίτερα σε ανδρικές φυλακές. Δεν σχετίζεται απαραίτητα με σεξουαλικό προσανατολισμό, αλλά με επιδείξεις ισχύος, όπου ο “θηλυκοποιημένος” ρόλος φέρει στιγματισμό και υποβιβασμό (Kupers, 2001).

 

Συναλλακτικές σχέσεις

Πολλές φορές οι ερωτικές σχέσεις είναι ανταλλακτικού τύπου – π.χ. σε αντάλλαγμα για προστασία, φαγητό ή άλλα προνόμια. Αυτή η “αγοραία” προσέγγιση ενισχύει τις ταξικές και φυσικές ανισότητες εντός της φυλακής.

 

Καταχρήσεις εξουσίας & προσωπικό φυλακών

Σχέσεις μεταξύ δεσμοφυλάκων και κρατουμένων, που συχνά περιλαμβάνουν κατάχρηση εξουσίας ή ψυχολογική εκμετάλλευση, συνιστούν ποινικά διωκόμενες πράξεις και παραβιάζουν κάθε δεοντολογικό και νομικό πλαίσιο (Smith, 2006).

 

Σεξουαλική Ταυτότητα & Φυλακή

Για άτομα LGBTQ+, οι ερωτικές σχέσεις εντός των φυλακών είναι ακόμα πιο σύνθετες. Αντιμετωπίζουν στιγματισμό, συσσωρευμένη βία, και συχνά στοχοποίηση από συγκρατούμενους και προσωπικό (Jennings et al., 2009). Η ανάγκη για συναισθηματική στήριξη συγκρούεται με τον κίνδυνο σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Οι ερωτικές σχέσεις στη φυλακή δεν μπορούν να ερμηνευτούν μονοδιάστατα. Είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ:

• Ανθρώπινης ανάγκηςγια αγάπη και σύνδεση
• Κοινωνικής καταπίεσης
• Σχέσεων εξουσίας και επιβίωσης

Η ψυχολογία φωτίζει το τραύμα, την ανάγκη για οικειότητα και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Η εγκληματολογία αποκαλύπτει τη διαστροφή της σεξουαλικότητας μέσα στο πλαίσιο εξουσίας και ανισότητας.

 

 

 

Πηγές:

Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529.

Foucault, M. (1975). Discipline and Punish: The Birth of the Prison.

Haney, C. (2001). The Psychological Impact of Incarceration: Implications for Post-Prison Adjustment.

Kupers, T. A. (2001). Rape and the Prison Code. In Prison Masculinities.

Dutton, D. G., & Painter, S. (1993). The Battered Woman Syndrome: Effects on battered women’s experiences of the criminal justice system.

Smith, B. V. (2006). Sexual Abuse in Custody: The Need for Policy and Prevention.

Jennings, J. L., Gregory, C., & Leschied, A. (2009). Sexual minorities in the correctional system: Policy implications and recommendations.