Χριστιάννα Αντωνοπούλου Τεσσέρη, Φοιτήτρια Κοινωνικής Πολιτικής 

Η «επανάσταση» στον ψηφιακό κόσμο, παραδείγματος χάρη μέσω της αναζωπύρωσης των social media,έχει επαναπροσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τη μορφή και τους περιορισμούς του κοινωνικού ελέγχου, ενώ φαίνεται να έχει αυξήσει τις αποκλίνουσες και εγκληματικές συμπεριφορές. Η εμφάνιση του σκοτεινού ίντερνετ ή αλλιώς Dark Web,-ενός ανώνυμου και κρυπτογραφημένου διαδικτυακού “τόπου” στο οποίο έχουν πρόσβαση συγκεκριμένα και επιλεγμένα μέλη-,έχει αναδείξει(σταδιακά) διάφορα είδη εγκληματικότητας. Το Dark Web αποτελεί, μεταξύ άλλων, έναν παρά-κοινωνικό ιστότοπο (paracommunity), όπου η αορατότητα που προσφέρει, “βοηθά” τους χρήστες να λειτουργούν άφοβα υπό παραβατικά μοντέλα.

Όπως φαίνεται, η μάστιγα του Dark Web έχει απασχολήσει αρκετά, τα τελευταία χρόνια, την εγκληματολογική επιστήμη και την Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος που διερευνά τα εγκλήματα στο διαδίκτυο.

Ποια η δομή του Διαδικτύου και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά του Dark Web;

Σύμφωνα με μελέτες, το διαδίκτυο χωρίζεται σε τρία πεδία:

• Surface Web :είναι δωρεάν και μόνιμα ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους τους χρήστες.

• Deep Web :περιέχει πληροφορίες και δεδομένα μη ορατά σε όλους τους χρήστες, όπως επιστημονικές βάσεις δεδομένων.

• Dark Web :λέγεται ότι είναι ο πιο επικίνδυνος ιστός, στον οποίο μπορεί κάποιος να συμμετάσχει μόνο μέσω ειδικών λογισμικών ανωνυμίας, χρησιμοποιώντας κρυπτογράφηση-βασισμένη στην αποκεντρωμένη δικτύωση(peer-to-peer protocols).Έτσι, οι ενέργειες του “μέλους” στις σελίδες να μένουν κρυφές και η ταυτότητα του να είναι επιβεβαιωμένα μυστική, σε περίπτωση κρατικού ελέγχου.

Ωστόσο, η χρήση του Dark Web συνδέεται άρρηκτα με παράνομες αγοραπωλησίες και άλλες παραβατικές πράξεις που στερούν άμεσα ή και έμμεσα το δικαίωμα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Τί είδους εγκλήματα παρατηρούνται εκεί;

Η εγκληματικότητα μέσα στο Dark Web μοιάζει να βρίσκεται σε οργανωμένα ως και εξειδικευμένα πλαίσια πολυμορφίας. Κυριότερα είδη εγκληματικών ενεργειών είναι τα εξής:

• Παράνομο εμπόριο/αγορές όπλων και ναρκωτικών ουσιών :μέσα σε αγορές τύπου: Silk Road,AlphaBay και Dream Market.Στις πλατφόρμες αυτές υπάρχουν μηχανισμοί αξιολόγησης και δυνατότητες επίλυσης οικονομικών διαφορών και συναλλάξεων, όπως είθισται και στις νόμιμες αγοραπωλησίες μέσω ίντερνετ. Πράγμα που, εν μέρει, σημαίνει οικονομική ορθολογικότητα και ψηφιακή αυτορρύθμιση, μέσα όμως σε ένα εγκληματικό πεδίο(Lusthaus,2019).

•  Προγράμματα Hacking :που προσφέρονται εμπορικά σε χρήστες, με στόχο την παραβίαση προσωπικών δεδομένων ή “αξιοποιούνται” για phishing,ή ακόμα για τις λεγόμενες επιθέσεις DDoS.Η συγκεκριμένη υπηρεσία είναι φανερό ότι αυξάνει τον επαγγελματοποίηση της παραβατικότητας μέσα στον κυβερνοχώρο.
• Διακίνηση ταυτοτήτων (identity theft), που εντάσσεται στην κατηγορία των οικονομικών εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο (cyber-enabled financial crime).Εκεί πωλούνται αριθμοί πιστωτικών καρτών, στοιχεία πρόσβασης σε τραπεζικούς λογαριασμούς και άλλα προσωπικά δεδομένα,-εύχρηστα- για απάτες και (οικονομικούς) εκβιασμούς.
• Εμπόριο πλαστών εγγράφων, χρημάτων και ιατρικών προϊόντων, το οποίο σύμφωνα με πηγές “άνθισε” κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. 
• Παιδική πορνογραφία, η οποία πλέον έχει πάρει σημαντικές διαστάσεις και σε διεθνές επίπεδο και αποτελεί μια από τις πιο σοκαριστικές, σκληρές και απάνθρωπες εγκληματικές ενέργειες. Οι σχετικές κοινότητες εκμεταλλεύονται την ανωνυμία των server για την ανταλλαγή ευαίσθητου φωτοληπτικού και βιντεοληπτικού υλικού, γεγονός που προκαλεί ανησυχία και πρακτικές προκλήσεις στην Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και όχι μόνο.

Εγκληματολογικές Θεωρήσεις:

Η κοινωνική παθογένεια του φαινομένου Dark Web ,μπορεί να εξηγηθεί με την βοήθεια διαφόρων προσεγγίσεων και εγκληματολογικών θεωρήσεων που αναλύουν την σχέση της τεχνολογίας με την κοινωνία και τα εγκλήματα που διεξάγονται σε αυτήν. Σύμφωνα με την Θεωρία της Ευκαιρίας την οποία ανέπτυξε ο Cohen και Felson το 1979,αναφέρεται ότι σε ένα ανώνυμο περιβάλλον ο επίδοξος εγκληματίας αποθρασύνεται μπροστά στην έλλειψη επίβλεψης και τιμωρίας, με αποτέλεσμα να εκδηλώνει παραβατικές συμπεριφορές προστατευμένος (από τον νόμο),αυξάνοντας τα ποσοστά εγκληματικότητας. 

Ταυτόχρονα η Θεωρία του Κοινωνικού Ελέγχου ,Hirschi 1969,που επικυρώνει την προηγούμενη θεώρηση, ισχυρίζεται ότι σε περιπτώσεις απουσίας κρατικής και κοινωνικής εποπτείας όσοι τείνουν στην εγκληματικότητα, παίρνουν το έναυσμα να δρουν παραβατικά, υπό την σκέπη της αφάνειας και της απροσωπίας, που τους προσδίδει το σκοτεινό ίντερνετ(Dark Web).Αυτό έχει ως κοινωνική συνέπεια, την ανυπολόγιστη καταπάτηση των νόμων και των κανόνων, εφόσον οι δράστες νιώθουν ανεμπόδιστοι και ακλόνητοι από το σύστημα.

Έχοντας εξετάσει το ζήτημα της εγκληματικότητας μέσω τεχνολογιών, διάφοροι κοινωνιολόγοι έχουν, επίσης, διατυπώσει τις απόψεις τους. Παραδείγματος χάρη, ο κοινωνιολόγος και στοχαστής Manuel Castells παρατηρεί το Dark Web από το πρίσμα της κοινωνίας των δικτύων (network society) ,υποστηρίζοντας ότι η κοινωνική δύναμη δεν ασκείται πλέον από φυσικούς παράγοντες και συνθήκες, αλλά μέσα από δεδομένα και συστήματα. Κατά αυτό το σκεπτικό, το Dark Web είναι ένα αντί-δίκτυο στο οποίο οι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι άνθρωποι “εξεγείρονται” έναντι στο σύστημα των κρατών και των πολυεθνικών που συνεχώς τους παρακολουθούν.

Εξίσου, ο στοχαστής David Lyon κατέγραψε τον όρο surveillance society μιλώντας για μια κοινωνία όπου η τεχνολογία της “βλέπει”, επεξεργάζεται, καταγράφει και κρίνει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας. Γι’ αυτό οι χρήστες βλέπουν το Dark Web ως έναν ασφαλή χώρο για την διαφυγή και ανεξαρτησία τους από την κρατική αυτοκυριαρχία.

Η εγκληματολογική επιστήμη καλείται να αναγνωρίσει το Dark Web ως έναν υβριδικό χώρο, δηλαδή διεπιστημονικά ως έναν τόπο με διπλή φύση: δεν είναι ούτε αποκλειστικά εγκληματικός ούτε όμως και εντελώς αθώος. Πολλοί χρήστες ίσως να μην “κινούνται” με εγκληματικές προθέσεις, αλλά από την επιθυμία της κρατικής αυτονομίας ή αντι-εξουσιαστικής έκφρασης .Στην ουσία, το Dark Web αποτελεί μια τεχνολογικά διαμορφωμένη κοινωνική σφαίρα, όπου ο πυρήνας της (όπως η κρυπτογράφηση και η ανωνυμία) επηρεάζει σημαντικά το πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, αλληλεπιδρούν και οριοθετούν τον κοινωνικό έλεγχο.

Συνοπτικά, το λεγόμενο Dark Web δείχνει πώς η τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει τόσο ευκαιρίες για ελευθερία και προστασία της ιδιωτικότητας όσο και κινδύνους εγκληματικότητας στην κοινωνία. Η κατανόηση αυτού του πλαισίου βοηθά τον κλάδο της εγκληματολογίας να αναπτύξει νέες και καλύτερες στρατηγικές που θα προστατεύουν περισσότερο την κοινωνία, χωρίς να περιορίζουν την ψηφιακή ελευθερία των χρηστών.

Πηγές:

Cohen, L. E., & Felson, M. (1979). Social change and crime rate trends: A routine activity approach. American Sociological Review, 44(4).
Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. University of California Press.
Holt, T. J., & Bossler, A. M. (2020). The Palgrave handbook of international cybercrime and cyberdeviance. Palgrave Macmillan.
Lusthaus, J. (2019). Industry of anonymity: Inside the business of cybercrime. Harvard University Press.