Η Ψυχολογία του Θεατή στην Είδηση Ενός Εγκλήματος

Γράφει η Κακαΐτσα Θεοδώρα, Ψυχολόγος – Εγκληματολόγος

Στην εποχή της ψηφιακής πληροφορίας και της ταχύτατης διάδοσης ειδήσεων, η καθημερινή μας επαφή με εγκλήματα μέσα από την τηλεόραση, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αναπόφευκτη.
Πώς επηρεάζεται, όμως, η ψυχολογία μας όταν παρακολουθούμε ειδήσεις που αφορούν βία, δολοφονίες ή εγκληματικές ενέργειες; Ποια είναι η συναισθηματική και γνωστική διεργασία που ενεργοποιείται;

Συναισθηματική Αντίδραση: Ο Φόβος ως Αμυντικός Μηχανισμός
Η πρώτη και πιο άμεση αντίδραση του θεατή είναι ο φόβος. Πρόκειται για έναν φυσικό, εξελικτικά ενσωματωμένο μηχανισμό προστασίας απέναντι στον κίνδυνο.

Όταν ο θεατής πληροφορείται ένα έγκλημα — ειδικά όταν αφορά κοντινή γεωγραφική περιοχή ή μπορεί να αφορά άτομα όπως τα παιδιά του ή ηλικιωμένους — νιώθει απειλή και ανασφάλεια.

Οι ειδήσεις αυτές, ειδικά αν συνοδεύονται από έντονες εικόνες ή συναισθηματική γλώσσα, ενισχύουν το λεγόμενο «Σύνδρομο Επικίνδυνου Κόσμου» (Mean World Syndrome, Gerbner, 1994), δηλαδή την αντίληψη ότι ο κόσμος είναι γεμάτος κίνδυνο και απειλές.

Απευαισθητοποίηση: Όταν η Βία Γίνεται «Συνήθεια»Όταν κάποιος εκτίθεται συστηματικά σε ειδήσεις βίας και εγκλημάτων, μειώνεται σταδιακά η συναισθηματική του απόκριση. Η βία γίνεται σχεδόν «φυσιολογική», γεγονός που ονομάζεται συναισθηματική απευαισθητοποίηση.

Παραδείγματα:

• Ένας θεατής που αρχικά αναστατώνεται από είδηση δολοφονίας, μετά από επανειλημμένη έκθεση, τη δέχεται ως «μια ακόμα είδηση».
• Έφηβοι που καταναλώνουν βίαιο περιεχόμενο στα social media τείνουν να δείχνουν μειωμένη ενσυναίσθηση για τα θύματα.

Εσωτερικοποίηση Απειλών & ΠαράνοιαΗ υπερβολική κατανάλωση ειδήσεων εγκλημάτων μπορεί να οδηγήσει σε:

• Υπερεκτίμηση της εγκληματικότητας στην κοινωνία
• Καχυποψία απέναντι στους ανθρώπους
• Ενίσχυση παρανοϊκών σκέψεων («Μπορεί να συμβεί και σε μένα»)

Ιδιαίτερα σε ευάλωτες ομάδες (π.χ. άτομα με προϋπάρχον άγχος ή τραύμα), οι ειδήσεις αυτές μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματα, προκαλώντας κρίσεις πανικού ή αϋπνία.

Η Ενεργοποίηση των Γνωστικών Παραμορφώσεων
Οι θεατές μπορεί να οδηγηθούν σε γνωστικά σφάλματα όπως:

• Γενίκευση: «Όλοι είναι επικίνδυνοι σήμερα.»
• Καταστροφοποίηση: «Αν βγω από το σπίτι, μπορεί να μου συμβεί κάτι.»
• Διχοτομική σκέψη: «Ο κόσμος είναι είτε ασφαλής είτε επικίνδυνος.»

Τα Μέσα Ενημέρωσης και η Ενίσχυση του Τραύματος

Τα μέσα συχνά χρησιμοποιούν:

• Δραματοποιημένη αφήγηση
• Συνεχή επανάληψη σκηνών
• Προσωποποίηση θυμάτων και δραστών
• Δημιουργία «αφηγήσεων τρόμου»

Αυτό ενισχύει τη δευτερογενή τραυματοποίηση του κοινού: το άτομο τραυματίζεται ψυχολογικά παρακολουθώντας τον πόνο άλλων.

Ποιος είναι πιο ευάλωτος;

• Παιδιά και έφηβοι, που δεν διαθέτουν ώριμους μηχανισμούς φιλτραρίσματος της πληροφορίας
• Άτομα με προϋπάρχοντα άγχη ή κατάθλιψη
• Θύματα παλαιότερων εγκλημάτων
• Γονείς μικρών παιδιών, που βιώνουν φόβο μέσα από την ταύτιση με τα θύματα

Τι Μπορούμε να Κάνουμε ως Θεατές;

• Να επιλέγουμε αξιόπιστες πηγές ενημέρωσης, που παρουσιάζουν τις ειδήσεις με αντικειμενικότητα και όχι με τρόπο τρομοκρατικό.
• Να περιορίσουμε την έκθεση σε τέτοιες ειδήσεις, ειδικά τις βραδινές ώρες.
• Να επεξεργαζόμαστε κριτικά την πληροφορία: Πόσο συχνά συμβαίνει αυτό; Πόσο κοντά μας; Είναι η παρουσίαση ρεαλιστική ή υπερβολική;
• Να μιλάμε για αυτά που βλέπουμε και νιώθουμε. Μια συζήτηση με φίλους ή με έναν ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να μας βοηθήσει να αποφορτιστούμε.
• Ειδικά για γονείς: εξηγούμε στα παιδιά τι βλέπουν, με γλώσσα κατάλληλη για την ηλικία τους, δίχως υπερβολή ή καταστροφολογία.

Συμπέρασμα

Η ψυχολογία του θεατή απέναντι σε ειδήσεις εγκλημάτων είναι μια σύνθετη και πολυεπίπεδη διεργασία. Η αδιάκοπη ροή βίαιων πληροφοριών ενεργοποιεί μηχανισμούς φόβου, απειλής, σύγχυσης και — συχνά — αδράνειας.
Η κατανόηση αυτής της δυναμικής είναι απαραίτητη όχι μόνο για τη διατήρηση της ατομικής μας ψυχικής υγείας, αλλά και για τη διαμόρφωση μιας υπεύθυνης, κοινωνικά ευαίσθητης στάσης απέναντι στην ενημέρωση.
Η ενημέρωση είναι δικαίωμα, αλλά χρειάζεται συνείδηση, κριτική σκέψη και συναισθηματική φροντίδα — για εμάς και τους γύρω μας.

Πηγές:

https://theminaretonline.org/2025/04/27/screens-of-desensitization-how-media-numbs-our-society/?utm_source=chatgpt.com
https://toxigon.com/the-role-of-media-in-shaping-our-understanding-of-crime?utm_source=chatgpt.com