Γράφει η Αναστοπούλου Φιλίππα, Κλινική Ψυχολόγος
Η ρητορική μίσους αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη κοινωνία, ιδιαίτερα στον ψηφιακό κόσμο. Με την εκρηκτική άνοδο των κοινωνικών δικτύων, η δυνατότητα των ανθρώπων να εκφράζονται χωρίς φίλτρο έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου οι προσβολές, οι διακρίσεις και η μισαλλοδοξία βρίσκουν έδαφος να αναπτυχθούν.
Η ρητορική μίσους ορίζεται ως οποιαδήποτε μορφή λόγου που προάγει το μίσος, την υποτίμηση ή τη βία κατά συγκεκριμένων ομάδων ή ατόμων βάσει χαρακτηριστικών όπως η φυλή, η θρησκεία, το φύλο, η εθνικότητα, η σεξουαλική ταυτότητα ή οποιαδήποτε άλλη διαφορά. Στον ψηφιακό κόσμο, το φαινόμενο αυτό έχει ενταθεί, επηρεάζοντας αρνητικά τη δημόσια συζήτηση, τις διαπροσωπικές σχέσεις και την κοινωνική συνοχή.
Η έκταση του προβλήματος είναι τεράστια, καθώς τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν ως πλατφόρμες όπου εκατομμύρια χρήστες αλληλεπιδρούν καθημερινά. Ο καθένας μπορεί να δημοσιεύσει περιεχόμενο που απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, συχνά χωρίς να υπόκειται σε ουσιαστικό έλεγχο. Ταυτόχρονα, η ανωνυμία που προσφέρουν ορισμένες πλατφόρμες επιτρέπει σε άτομα να εκφράζουν ακραίες απόψεις ή να εμπλέκονται σε ρητορική μίσους χωρίς να φοβούνται συνέπειες. Αυτή η ανωνυμία, σε συνδυασμό με τη μαζικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθιστά τη ρητορική μίσους μια διαρκή απειλή.
Η ρητορική μίσους στα κοινωνικά δίκτυα έχει πολλές αρνητικές συνέπειες. Καταρχάς, επηρεάζει τη συναισθηματική και ψυχολογική ευημερία των θυμάτων. Όταν κάποιος εκτίθεται επανειλημμένα σε μισαλλόδοξα σχόλια ή απειλές, μπορεί να αναπτύξει άγχος, κατάθλιψη ή και φόβο να συμμετέχει στη δημόσια συζήτηση. Επιπλέον, η ρητορική μίσους εντείνει τις κοινωνικές διακρίσεις, δημιουργώντας ένα τοξικό περιβάλλον που ενισχύει την προκατάληψη και τον αποκλεισμό. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις, καθώς ορισμένες μορφές της πυροδοτούν πραγματικές πράξεις βίας.
Η αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους στα κοινωνικά δίκτυα είναι μια σύνθετη διαδικασία που απαιτεί τη συνεργασία διαφόρων φορέων: κυβερνήσεων, τεχνολογικών εταιρειών, οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και των ίδιων των χρηστών.
Μια από τις πρώτες γραμμές άμυνας είναι η εφαρμογή σαφών πολιτικών από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Οι εταιρείες που διαχειρίζονται αυτές τις πλατφόρμες πρέπει να αναπτύξουν αποτελεσματικά συστήματα ανίχνευσης και αφαίρεσης περιεχομένου που προάγει το μίσος. Οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης, σε συνδυασμό με ανθρώπινη επίβλεψη, μπορούν να βοηθήσουν στην αναγνώριση τέτοιου περιεχομένου. Ωστόσο, υπάρχουν προκλήσεις, καθώς οι αλγόριθμοι μπορεί να αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν την ειρωνεία, τη σάτιρα ή τη λεπτή γλώσσα που μπορεί να ενσωματώνει ρητορική μίσους.
Η νομοθεσία αποτελεί επίσης κρίσιμο παράγοντα. Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να δημιουργήσουν και να επιβάλουν νόμους που περιορίζουν τη ρητορική μίσους, προστατεύοντας ταυτόχρονα την ελευθερία της έκφρασης. Αυτή η ισορροπία είναι δύσκολο να επιτευχθεί, καθώς πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι περιορισμοί δεν θα καταλήξουν σε λογοκρισία ή καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων. Σε πολλές χώρες, η νομοθεσία για τη ρητορική μίσους παραμένει ασαφής ή ανεπαρκώς εφαρμοζόμενη, καθιστώντας δύσκολη την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση του κοινού είναι εξίσου σημαντικές. Η καταπολέμηση της ρητορικής μίσους απαιτεί την καλλιέργεια μιας κουλτούρας σεβασμού και ενσυναίσθησης. Οι άνθρωποι πρέπει να ενημερωθούν για τις συνέπειες της μισαλλοδοξίας και να μάθουν να αναγνωρίζουν και να απορρίπτουν τη ρητορική μίσους. Στα σχολεία, τα προγράμματα εκπαίδευσης για την ανεκτικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικές καμπάνιες στα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να ευαισθητοποιήσουν τους χρήστες και να τους ενθαρρύνουν να αναλαμβάνουν δράση όταν συναντούν ρητορική μίσους.
Οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων έχουν επίσης ευθύνη. Μπορούν να αναφέρουν περιεχόμενο μίσους, να υποστηρίζουν τα θύματα και να συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία ενός θετικού διαδικτυακού περιβάλλοντος. Η συμμετοχή τους είναι ζωτικής σημασίας, καθώς η ρητορική μίσους μπορεί να εξαλειφθεί μόνο όταν οι ίδιοι οι χρήστες δεσμεύονται να την απορρίψουν.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η ρητορική μίσους είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που αντικατοπτρίζει τις ευρύτερες ανισότητες και διακρίσεις της κοινωνίας. Η αντιμετώπισή της στα κοινωνικά δίκτυα είναι ένα κρίσιμο βήμα, αλλά απαιτείται συνολική κοινωνική αλλαγή για να αντιμετωπιστούν οι βαθύτερες αιτίες της. Οι κυβερνήσεις, οι πλατφόρμες, οι οργανώσεις και οι πολίτες πρέπει να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν έναν κόσμο όπου ο σεβασμός και η αποδοχή είναι οι θεμελιώδεις αξίες.
Συμπερασματικά, η ρητορική μίσους στα κοινωνικά δίκτυα είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα που απαιτεί συντονισμένη δράση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Μέσα από την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών, τη νομοθεσία, την εκπαίδευση και την ενεργή συμμετοχή των χρηστών, μπορούμε να περιορίσουμε αυτό το φαινόμενο και να οικοδομήσουμε μια πιο δίκαιη, συμπεριληπτική και ανεκτική κοινωνία.
Πηγές:
Delgado, R., & Stefancic, J. (2017). Critical Race Theory: An Introduction.
Gagliardone, I., Gal, D., Alves, T., & Martinez, G. (2015). "Countering Online Hate
Speech." UNESCO Publications.
Hawdon, J., Oksanen, A., & Räsänen, P. (2017). "Exposure to Online Hate in Four
Nations: A Cross-National Consideration." Deviant Behavior, 38(3), 254-266.
Matamoros-Fernández, A. (2017). "Platformed Racism: The Mediation and Circulation of an
Australian Race-Based Controversy on Twitter, Facebook, and
YouTube." Information, Communication & Society, 20(6), 930-946.
Soral, W., Bilewicz, M., & Winiewski, M. (2018). "Exposure to Hate Speech Increases
Prejudice Through Desensitization." Aggressive Behavior, 44(2), 136-146.