Μπαμπά, με πνίγεις…

Γράφει η Σταυρούλα Τζίμου

  Υπάρχουν συγγραφείς τόσο ευλογημένοι με το ταλέντο της πένας, που είναι σχεδόν ακατόρθωτο να θελήσει κανείς να φυλάξει την αναγνωστική του εμπειρία αυστηρά για τον εαυτό του. Όταν δε, γράφουν για προσωπικά τους βιώματα, δημιουργείται στον αναγνώστη ένα συναίσθημα συμπόνοιας και στοργής, μια εσωτερική ανάγκη για αλλαγή και αυτοβελτίωση. Αυτή είναι, άλλωστε, η δύναμη και η ομορφιά των βιβλίων: να μας μεταμορφώνουν.

  Το «Γράμμα στον Πατέρα», του Φράντς Κάφκα, είναι μια συγκλονιστική κατάθεση ψυχής, που αποκαλύπτει τη βαθιά ευαισθησία του Κάφκα. Δεν είναι απλώς μια προσωπική εξομολόγηση, αλλά και ένα διαχρονικό κείμενο που μιλά για τις οικογενειακές σχέσεις, την καταπίεση και τη διαμόρφωση της ταυτότητας. Ο Κάφκα δεν προσπαθεί να ωραιοποιήσει καταστάσεις ούτε όμως και να προκαλέσει οίκτο. Αντίθετα, παρουσιάζει με απόλυτη διαύγεια την πραγματικότητα, αναπολώντας ευχάριστες και μη αναμνήσεις, κάτι που κάνει το κείμενο συγκινητικό και οικουμενικό.

  Το κείμενο ξεδιπλώνεται ως ένα ειλικρινές παράπονο, γεμάτο πόνο και αγωνία. Ο Κάφκα περιγράφει με λεπτομέρειες τον φόβο και τη συναισθηματική καταπίεση που βίωσε από τον πατέρα του, ενώ παράλληλα προσπαθεί να εξηγήσει πώς αυτή η πατρική φιγούρα καθόρισε την εσωστρέφεια, την αίσθηση ανεπάρκειας και αβεβαιότητας που τον συνόδευαν σε όλη του τη ζωή. Ωστόσο, ο λόγος του δεν είναι μονομερής. Προσπαθεί να είναι δίκαιος, αναγνωρίζοντας και τα θετικά στοιχεία του πατέρα του, χωρίς να αποσιωπά την ψυχολογική βία που υπέστη.

  ‘Eνα έργο που αγγίζει κάθε αναγνώστη, ιδιαίτερα όσους έχουν βιώσει προβληματικές οικογενειακές σχέσεις. Πρόκειται για ένα αριστούργημα εξομολογητικής γραφής που αποτυπώνει τη βαθιά επίδραση που μπορεί να έχει ένας αυταρχικός γονιός στην ψυχολογία ενός παιδιού, κάτι που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη διαρκή αίσθηση ανασφάλειας που βιώνουν καθ’ όλη την ενηλικίωση τους. Δεν είναι σύγχρονο το φαινόμενο και σίγουρα δεν αφορά μια μικρή πληθυσμιακή ομάδα. Ο γονιός επηρεάζει και καθορίζει την ψυχική ανάπτυξη του παιδιού, γι’ αυτό και είναι σπουδαίας σημασίας να δείχνει κατανόηση και ευαισθησία προς το τέκνο.

  Σε οικογένειες όπου οι γονείς βλέπουν τα παιδιά ως «ιδιοκτησία» τους και όχι ως αυτόνομα άτομα με δικές τους ανάγκες και επιθυμίες, η έλλειψη ελευθερίας, η επιβολή κανόνων χωρίς εξήγηση ή συναίνεση και η συνεχής πίεση για συμμόρφωση, μπορεί να οδηγήσουν σε συναισθηματική απόσυρση και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Συχνά προσπαθούν να επιβάλουν στα παιδιά τους τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και ιδεώδη αγνοώντας τα ενδιαφέροντα τους, δημιουργώντας έτσι συγκρούσεις και αίσθηση αποξένωσης. Η αποδοχή της διαφορετικότητας του παιδιού είναι κρίσιμη για την υγιή ανάπτυξή του. Τα τέκνα δεν ανήκουν στους γονείς, είναι άνθρωποι ανεξάρτητοι με δική τους προσωπικότητα, δική τους βούληση, δικά τους όνειρα. Η κατανόηση και η ενσυναίσθηση είναι τα θεμέλια μιας υγιούς σχέσης που θα τους επιτρέψει να μεγαλώσουν δίχως φόβο, να ανθίσουν και να δημιουργήσουν ταυτότητα.

  Πολλοί γονείς, αν και έχουν καλές προθέσεις, ασκούν υπερβολική πίεση στα παιδιά τους για να πετύχουν ακαδημαϊκά ή επαγγελματικά. Αυτή η μορφή καταπίεσης μπορεί να είναι εξίσου βλαπτική, καθώς τα παιδιά αισθάνονται ότι η αξία τους εξαρτάται αποκλειστικά από την απόδοσή τους. Η αποτυχία, σε αυτές τις περιπτώσεις, βιώνεται ως προσωπική αποτυχία και απογοήτευση προς τους γονείς. Σε τέτοιες περιπτώσεις ψυχολογικής βίας συχνά γίνονται ταπεινωτικά σχόλια ή συγκρίσεις με άλλους, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την αίσθηση ανεπάρκειας και ενοχής. Ενήλικες παλεύουν απελπισμένα να κερδίσουν την αποδοχή, τον σεβασμό και την αγάπη που στερήθηκαν προβάλλοντας τις επαγγελματικές τους επιτυχίες, τα υλικά αγαθά που έχουν αποκτήσει, την περιουσία που δημιούργησαν, τα πτυχία που κατέκτησαν. Και ενώ μπορούν και πρέπει να νιώθουν περήφανοι για τους κόπους τους, νιώθουν εξίσου περήφανοι για το ποιοι είναι χωρίς αυτούς; Αισθάνονται ό,τι μπορούν να αγαπηθούν άνευ όρων και προϋποθέσεων, απλώς και μόνο για όσα είναι και όχι για όσα έχουν;

  Οι συνέπειες της γονεϊκής καταπίεσης είναι προφανείς. Άνθρωποι γεμάτοι ανασφάλειες και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η συνεχής αίσθηση ότι δεν αξίζουν την αποδοχή των άλλων οδηγεί σε αποφυγή διαμόρφωσης βαθύτερων σχέσεων, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο απομόνωσης και μοναξιάς. Δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τους άλλους και γίνονται υπερβολικά ευαίσθητοι σε απορρίψεις. Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα καταπιεστικό περιβάλλον συχνά αναπτύσσουν τελειομανία, νιώθουν ανεπαρκή και επιζητούν συνεχώς επιβεβαίωση, ενώ άλλα αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Ωστόσο η πιο σημαντική και οδυνηρή συνέπεια, είναι η δυσκολία στη διαμόρφωση ταυτότητας. Σταδιακά τα όνειρα εγκαταλείπονται, οι επιθυμίες σιγούν, οι επιδιώξεις και οι φιλοδοξίες αφορούν μονάχα την κατάκτηση τίτλων και ως ενήλικες πλέον δεν γνωρίζουν πραγματικά ποιοι είναι και τι θέλουν από την ζωή.

  Η αναγνώριση του προβλήματος, η θεραπεία και η ψυχολογική υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας για τα άτομα που έχουν βιώσει γονεϊκή καταπίεση. Η ενίσχυση της αυτογνωσίας, της αυτοπεποίθησης, η καλλιέργεια υγιών σχέσεων και η αποδοχή της διαφορετικότητας είναι βασικά βήματα για την αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας. Το «Γράμμα στον Πατέρα» του Φραντς Κάφκα είναι μια διαχρονική υπενθύμιση της σημασίας της γονεϊκής ευαισθησίας και της τεράστιας δύναμης που κρατούν στα χέρια τους οι γονείς.

   Μην ξεχνάμε όμως ό,τι και γι’ αυτούς είναι η πρώτη τους φορά ως γονείς. Λάθη θα γίνουν. Ωστόσο, η ύπαρξη αγάπης, σεβασμού και κατανόησης αποτελούν τις βάσεις για τη μείωση των λαθών και την οικοδόμηση υγιών σχέσεων.