Κατανοώντας τις Σχέσεις Τραύματος

Γράφει η Κωνσταντίνα Πιπέρη

Το τραύμα που προκύπτει από μια κακοποιητική σχέση αποτελεί μια από τις πιο έντονες και περίπλοκες ψυχολογικές εμπειρίες που μπορεί να βιώσει ένα άτομο. Η κακοποίηση, ιδιαίτερα όταν είναι χρόνια, διαμορφώνει τις αντιλήψεις, τη συναισθηματική κατάσταση και την ταυτότητα του θύματος, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο φόβου, ενοχής και αποδιοργάνωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, το τραύμα δεν είναι απλώς μια συνέπεια της κακοποίησης, αλλά είναι ο τρόπος με τον οποίο η κακοποίηση αποτυπώνεται στη μνήμη, τον εγκέφαλο και τη ψυχή του θύματος.

Η θεωρία της σχέσης τραύματος τονίζει την ισχυρή επίδραση που έχει η συναισθηματική προσκόλληση, η οποία δημιουργείται μέσα σε μια κακοποιητική σχέση. Τα χαρακτηριστικά των κακοποιητικών σχέσεων τα οποία οδηγούν στο σχηματισμό αυτής της σχέσης πηγάζουν είτε από ανισότητες δύναμης – ισχύος, είτε από εναλλαγές καλής – κακής αντιμετώπισης.

Το τραύμα αναπτύσσεται σταδιακά και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως η συχνότητα και η ένταση της κακοποίησης, η συναισθηματική κατάσταση του θύματος, καθώς και η ύπαρξη ή η απουσία υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Οι κακοποιητικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από ανισορροπία δύναμης, όπου ο κακοποιητής ελέγχει το θύμα μέσω της σωματικής, συναισθηματικής ή οικονομικής εκμετάλλευσης.

Πως αναπτύσσεται το τραύμα:

1. Απομόνωση: Το θύμα αποκόβεται από φίλους και οικογένεια, γεγονός που ενισχύει την εξάρτησή του από τον κακοποιητή.
2. Ενοχοποίηση: Ο κακοποιητής πείθει το θύμα ότι η κακοποίηση είναι δικό του λάθος, ενισχύοντας το αίσθημα αναξιότητας.
3. Χειραγώγηση: Η εναλλαγή ανάμεσα σε περιόδους κακοποίησης και φαινομενικής μεταμέλειας δημιουργεί σύγχυση στο θύμα και συναισθηματική εξάρτηση από το θύτη.

Ο εγκέφαλος του θύματος, ειδικά σε καταστάσεις επαναλαμβανόμενου στρες, εισέρχεται σε μια κατάσταση υπερδιέγερσης. Το σύστημα αντίδρασης στο στρες υπερλειτουργεί, προκαλώντας υπερβολική παραγωγή κορτιζόλης και άλλων ορμονών που επηρεάζουν τη μνήμη, την αντίληψη του κινδύνου και τη συναισθηματική ρύθμιση.

Το τραύμα από κακοποιητικές σχέσεις έχει μοναδική επίδραση στη μνήμη καθώς παρατηρείται ότι τα θύματα συχνά ξαναζούν επώδυνες στιγμές μέσα από flashbacks. Αυτές οι αναδρομικές ενεργοποιήσεις πυροδοτούνται από συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως ήχους, μυρωδιές ή ακόμη και λόγια που θυμίζουν τον κακοποιητή. Επιπλέον το θύμα μπορεί να απωθήσει ορισμένες εμπειρίες για να προστατευτεί από το συναισθηματικό βάρος.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η μνήμη του τραύματος είναι συχνά αποσπασματική και αποθηκεύεται κυρίως στο σώμα. Το άτομο μπορεί να αισθάνεται πόνο ή ένταση χωρίς να συνδέει άμεσα τα συμπτώματα αυτά με το τραυματικό γεγονός.

Ακόμη οι συναισθηματικές επιδράσεις του τραύματος είναι περίπλοκες και συχνά αντιφατικές:

1. Φόβος: Ο φόβος εγκαθίσταται ως βασικό συναίσθημα, διατηρώντας το θύμα σε κατάσταση «μάχης ή φυγής».
2. Ντροπή και Ενοχή: Το θύμα μπορεί να πιστεύει ότι ευθύνεται για την κακοποίηση ή ότι είναι “αδύναμο” επειδή δεν φεύγει από τη σχέση.
3. Αγάπη και Εξάρτηση: Σε πολλές περιπτώσεις, τα θύματα εξακολουθούν να αγαπούν τον κακοποιητή, πιστεύοντας ότι η αλλαγή είναι εφικτή.

Αυτή η συναισθηματική σύγχυση επηρεάζει βαθιά τη λήψη αποφάσεων, καθιστώντας την αποχώρηση από τη σχέση εξαιρετικά δύσκολη. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες φυσιολογικές επιπτώσεις του τραύματος. Συγκεκριμένα το σώμα θυμάται την κακοποίηση. Σύμφωνα με έρευνες, το χρόνιο στρες από την κακοποίηση μπορεί να προκαλέσει διαταραχές ύπνου, όπως αϋπνία ή εφιάλτες, χρόνιο πόνο (π.χ., πονοκεφάλους, μυϊκή ένταση),αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών προβλημάτων και αδυναμία του ανοσοποιητικού συστήματος. Η σύνδεση σώματος και τραύματος είναι ιδιαίτερα έντονη σε κακοποιητικές σχέσεις. Ακόμη και όταν το θύμα απομακρυνθεί από τον κακοποιητή, οι σωματικές αντιδράσεις μπορεί να παραμείνουν ενεργές ακόμη και χρόνια τη λήξη της σχέσης.

Ακόμη, όταν μιλάμε για  ανάκαμψη από το τραύμα, οφείλει να τονιστεί πως απαιτείται μια πολυεπίπεδη προσέγγιση:

1. Αναγνώριση του Τραύματος: Το θύμα πρέπει να κατανοήσει ότι η εμπειρία του είναι τραυματική και όχι “δική του ευθύνη”.
2. Θεραπευτική Παρέμβαση: Θεραπείες όπως η EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) βοηθούν στην επεξεργασία των τραυματικών εμπειριών.
3. Αναδόμηση Αυτοεκτίμησης: Μέσα από ψυχοθεραπεία και κοινωνική υποστήριξη, το θύμα μπορεί να επαναπροσδιορίσει την αξία του και να σπάσει τον κύκλο της ενοχής και της εξάρτησης.
4. Δημιουργία Ασφαλών Σχέσεων: Η ενίσχυση ενός υποστηρικτικού δικτύου από φίλους, οικογένεια ή ομάδες υποστήριξης είναι ζωτικής σημασίας.

Το τραύμα σε μια κακοποιητική σχέση δεν είναι απλώς μια πληγή, αλλά ένας διαρκής πόλεμος μεταξύ της επιθυμίας για επιβίωση και ανάγκης για αγάπη και αποδοχή. Ωστόσο, η κατανόηση του τραύματος, η παροχή θεραπείας και η ενίσχυση της αυτονομίας των θυμάτων μπορούν να οδηγήσουν σε μια νέα αρχή. Η κοινωνία έχει καθήκον να δημιουργήσει δομές που προστατεύουν τα θύματα και τους επιτρέπουν να ξαναχτίσουν τη ζωή τους με ασφάλεια και αξιοπρέπεια.

Πηγές:

https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/71618053/Emotional_attachments_in_abusive_relatio20211006-31854-mz9s77.pdf?1633549493=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DEmotional_attachments_in_abusive_relatio.pdf&Expires=1733048035&Signature=BWQt4pfEgjwtvj~zfhAGgabYhq2JVETDJfP7EtVtX39JQ7GmtCoGisiGb2JwUDj7eqCl4HDrl4lHIlo6dU4eRorqGYOj6~jfza212xvf8hu~4tPubI96S6smGeqh6xV4xTB4eTlgw~htTMj5hEHkriFes-scrLB6l6LcXO8XUAIdPLQ9L0yFDN5T7-YoBFPVEBimyO70oPjb3lWJ2HA9JLcvWYS0~OOIbX5iB5TNyURgjqmoBxVKB27de1HXt7Gknlo7UTaVmXh4GEKZBIs4LWIE~-OB0sJ8w7ud0tF~8PXUMYLxzkg3x10cyFnS~VssGao6ZfRv6RgyRJEMl8FHdA__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA

https://beyondthetemple.com/wp-content/uploads/2018/04/herman_trauma-and-recovery-1.pdf