Γράφει η Κωνσταντίνα Πιπέρη, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Ψυχολογίας
Ο αυτοεκφοβισμός ή αλλιώς αυτοκριτική, αποτελεί μια μορφή αρνητικής συμπεριφοράς προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Σε αντίθεση με τον εκφοβισμό προς άλλα άτομα, όταν ο εκφοβισμός προέρχεται από εμάς τους ίδιους, γίνεται αντιληπτός όταν το άτομο συνεχώς επικρίνει, κακολογεί και υποβαθμίζει τον εαυτό του. Αυτό το φαινόμενο έχει βαθιές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του ατόμου, τη συμπεριφορά του, και τη ποιότητα ζωής του.
Συγκεκριμένα, τα υψηλά επίπεδα αυτοκριτικής συνδέονται στενά με ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Τα άτομα αυτά, συνηθίζουν να εσωτερικεύουν τις αποτυχίες και τα λάθη τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούν μια αρνητική αυτοεικόνα. Αυτή η εσωτερικευμένη αρνητικότητα δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο όπου η αυτοκριτική τροφοδοτεί την συναισθηματική δυσφορία, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την αυτοκριτική.
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα αυτοκριτικά άτομα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα. Τείνουν να σκέφτονται και να εστιάζουν στις αδυναμίες τους, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα απελπισίας. Συνηθισμένες αυτοκριτικές σκέψεις αποτελούν οι εξής : «Είμαι άχρηστος», «Ποτέ δεν θα είμαι αρκετά καλός», «Είμαι μια αποτυχία», «Δεν αξίζω να είμαι ευτυχισμένος».
Το άγχος είναι επίσης διαδεδομένο μεταξύ αυτών των ατόμων, καθώς υπάρχει ένας διαρκής φόβος ότι θα κάνουν συνεχώς λάθη ή θα αντιμετωπίσουν αρνητική κριτική από άλλους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα στρες και σε μια διαρκή κατάσταση ανησυχίας. Ταυτόχρονα, ο αυτοεκφοβισμός συχνά εκδηλώνεται σε δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές που επιδεινώνουν περαιτέρω την ευημερία του ατόμου. Η αναβλητικότητα, η τελειομανία και η αποφυγή, είναι κοινοί μηχανισμοί άμυνας μεταξύ των αυτοκριτικών ατόμων. Αυτές οι συμπεριφορές προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση από την αυστηρή αυτοκριτική, αλλά τελικά επιδεινώνουν το πρόβλημα.
Αναβλητικότητα: Τα αυτοκριτικά άτομα μπορεί να αναβάλουν καταστάσεις για να αποφύγουν το άγχος που σχετίζεται με την πιθανή αποτυχία. Ωστόσο, η αναβλητικότητα οδηγεί σε αυξημένο στρες και ενοχή, ενισχύοντας την αρνητική αυτοεικόνα και διαιωνίζοντας τον κύκλο του αυτοεκφοβισμού.
Τελειομανία: Στοχεύοντας σε μη ρεαλιστικά πρότυπα, οι τελειομανείς άνθρωποι οδηγούνται στην αποτυχία. Όταν αναπόφευκτα δεν καταφέρνουν να επιτύχουν αυτούς τους μη ρεαλιστικούς στόχους, η αυτοκριτική τους αυξάνεται, επιδεινώνοντας περαιτέρω την αυτοεκτίμηση τους και αυξάνοντας το άγχος τους.
Αποφυγή: Για να προστατευτούν από την απειλή της αποτυχίας ή της απόρριψης, τα άτομα μπορεί να αποφεύγουν δύσκολα καθήκοντα ή κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτή η αποφυγή τα εμποδίζει να βιώσουν επιτυχία και ενισχύει την πεποίθησή τους στην ανεπάρκειά τους. Συνηθισμένες αυτοκριτικές σκέψεις που οδηγούν σε δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν: «Αν δεν μπορώ να το κάνω τέλεια, δεν υπάρχει λόγος να προσπαθήσω», «Θα αποτύχω έτσι κι αλλιώς, οπότε γιατί να μπω στον κόπο», «Δεν είμαι αρκετά έξυπνος για να το χειριστώ αυτό», «Θα με κοροϊδεύουν αν προσπαθήσω».
Ο αυτοεκφοβισμός δεν επηρεάζει μόνο το άτομο, αλλά έχει επίσης σημαντική επίπτωση και σχέσεις του. Τα άτομα που ασκούν σκληρή κριτική στον εαυτό τους συχνά δυσκολεύονται με τις έννοιες της οικειότητας, της εμπιστοσύνης και της αποφασιστικότητας. Ο φόβος τους για κριτική και απόρριψη μπορεί να τους δυσκολεύει να ανοιχτούν στους άλλους, οδηγώντας σε επιφανειακές ή διαταραγμένες σχέσεις.
Επιπλέον, τα αυτοκριτικά άτομα μπορεί να προβάλλουν την αρνητική τους αυτοεικόνα στους άλλους, αναμένοντας κριτική ή απόρριψη ακόμα και όταν δεν υπάρχει. Αυτή η προβολή μπορεί να δημιουργήσει ένταση και παρεξηγήσεις στις σχέσεις, απομονώνοντας περαιτέρω το άτομο και ενισχύοντας την αίσθηση αναξιότητας. Συνηθισμένες αυτοκριτικές σκέψεις που επιβαρύνουν τις σχέσεις περιλαμβάνουν: «Απλώς προσποιούνται ότι με συμπαθούν», “Δεν αξίζω την αγάπη τους.”, “Θα με πληγώσουν κάποια στιγμή.”
Ο αυτοεκφοβισμός επομένως είναι ένα καταστροφικό φαινόμενο που μπορεί να βλάψει σημαντικά την ψυχική, συναισθηματική και φυσική ευημερία του ατόμου. Η κατανόηση των αρνητικών επιπτώσεων του αυτοεκφοβισμού είναι κρίσιμη για εκείνους που παλεύουν με αυτόν, καθώς και για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που έχουν ως στόχο να τους υποστηρίξουν. Με την αντιμετώπιση της αυτοκριτικής μέσω θεραπευτικών προσεγγίσεων, της αυτοσυμπόνοιας και των ισχυρών δικτύων υποστήριξης, τα άτομα μπορούν να απελευθερωθούν από αυτόν τον επιβλαβή κύκλο και να καλλιεργήσουν μια πιο υγιή και θετική σχέση με τον εαυτό τους.
Πηγές:
https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/self-criticism