Γράφει η Στέλλα Φουλούλη, Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχολόγος
Η pop ψυχολογία (συντομογραφία της «δημοφιλούς ψυχολογίας») αναφέρεται σε ψυχολογικές έννοιες, θεωρίες ή συμβουλές που έχουν απλοποιηθεί και παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως βιβλία αυτοβοήθειας, περιοδικά, τηλεοπτικές εκπομπές και αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα. Σκοπός της είναι να κάνει τις ψυχολογικές ιδέες περισσότερο προσβάσιμες και κατανοητές.
Ωστόσο, πολλοί ψυχοθεραπευτές και επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε αυτό το φαινόμενο, και παρακάτω παρουσιάζονται οι κύριοι λόγοι:
- Υπεραπλούστευση των πολύπλοκων ζητημάτων
Η pop ψυχολογία συχνά απλοποιεί υπερβολικά τις ψυχολογικές έννοιες και τα ζητήματα ψυχικής υγείας, προσφέροντας γρήγορες λύσεις σε βαθιά ριζωμένα ή σύνθετα προβλήματα. Η ψυχοθεραπεία, αντίθετα, ασχολείται με καταστάσεις όπως η κατάθλιψη, το άγχος ή οι διαταραχές προσωπικότητας, οι οποίες απαιτούν εξειδικευμένες και εξατομικευμένες θεραπείες. Οι γενικές συμβουλές της pop ψυχολογίας δεν καλύπτουν τις υποκείμενες αιτίες αυτών των προβλημάτων.
- Έλλειψη επιστημονικής εγκυρότητας
Πολλές από τις ιδέες που προωθεί η pop ψυχολογία δεν βασίζονται σε επιστημονική έρευνα. Αν και ορισμένες έννοιες, όπως η ενσυνειδητότητα (mindfulness) ή η «αναπτυξιακή νοοτροπία» (growth mindset), έχουν επιστημονική βάση, η υπερβολική δημοσιοποίησή τους οδηγεί σε λανθασμένη ερμηνεία. Οι ψυχοθεραπευτές ακολουθούν τεχνικές που βασίζονται σε αποδείξεις, όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), σε αντίθεση με τις αναπόδεικτες θεωρίες που προωθεί η pop ψυχολογία.
- Προώθηση λύσεων «μιας χρήσης για όλους»
Η pop ψυχολογία συνήθως παρουσιάζει γενικές προσεγγίσεις για την ψυχική υγεία, υποθέτοντας ότι ό,τι λειτουργεί για κάποιον θα λειτουργήσει για όλους. Στην πραγματικότητα, η ψυχοθεραπεία είναι εξαιρετικά εξατομικευμένη, λαμβάνοντας υπόψη το ιστορικό, την προσωπικότητα και τις συνθήκες κάθε ατόμου. Για παράδειγμα, μια λίστα με «10 τρόπους να μειώσετε το άγχος» μπορεί να μην είναι χρήσιμη σε κάποιον που πάσχει από σοβαρή διαταραχή άγχους ή έχει ιστορικό τραύματος.
- Προώθηση της «γρήγορης λύσης»
Η pop ψυχολογία προβάλλει μια νοοτροπία γρήγορης λύσης, προτείνοντας άμεσες απαντήσεις σε προβλήματα που μπορεί να χρειάζονται χρόνια δουλειάς για να επιλυθούν. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μη ρεαλιστικές προσδοκίες στους ανθρώπους, οι οποίοι ενδέχεται να αισθάνονται απογοήτευση ή να κατηγορούν τον εαυτό τους όταν οι γρήγορες λύσεις που διάβασαν δεν έχουν αποτέλεσμα.
- Εμπορευματοποίηση της ψυχικής υγείας
Η pop ψυχολογία συχνά καθοδηγείται από εμπορικά συμφέροντα. Πολλοί συγγραφείς, influencers και μέσα ενημέρωσης δημιουργούν περιεχόμενο που πουλάει, ακόμη και αν δεν έχει έγκυρη επιστημονική βάση. Αυτό οδηγεί στην κυκλοφορία συμβουλών που θέτουν στην πρώτη γραμμή την ψυχαγωγία ή το κέρδος, αντί για την ουσιαστική φροντίδα της ψυχικής υγείας. Οι θεραπευτές, από την άλλη, είναι ηθικά υποχρεωμένοι να προτεραιοποιούν την ευημερία των πελατών τους και να αποφεύγουν τη βλάβη.
- Δημιουργία μη ρεαλιστικών προσδοκιών
Η pop ψυχολογία προωθεί συχνά την ιδέα ότι μπορούμε να είμαστε πάντα ευτυχισμένοι, επιτυχημένοι ή να έχουμε πλήρη έλεγχο της ζωής μας αν απλώς ακολουθήσουμε συγκεκριμένα βήματα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μη ρεαλιστικές προσδοκίες, καθώς η ψυχική υγεία δεν είναι πάντα γραμμική και οι αναποδιές είναι μέρος της ζωής. Οι θεραπευτές βοηθούν τους πελάτες να κατανοήσουν ότι η συναισθηματική υγεία περιλαμβάνει ένα φάσμα συναισθημάτων και εργάζονται μαζί τους για να διαχειριστούν ρεαλιστικά τις προκλήσεις της ζωής.
- Αποθαρρύνει την επαγγελματική θεραπεία
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η pop ψυχολογία ενθαρρύνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι μπορούν να λύσουν τα ψυχικά τους προβλήματα μόνοι τους, χωρίς την ανάγκη επαγγελματικής βοήθειας. Αυτό μπορεί να αποθαρρύνει τα άτομα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας από το να αναζητήσουν θεραπεία, καθυστερώντας ή ακόμα και εμποδίζοντας την κατάλληλη θεραπεία.
Συμπέρασμα
Αν και η pop ψυχολογία μπορεί να προσφέρει βασικές γνώσεις και να αυξήσει την ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία, δεν αποτελεί υποκατάστατο της επαγγελματικής ψυχοθεραπείας, ειδικά για άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Οι θεραπευτές απορρίπτουν αυτό το φαινόμενο κυρίως επειδή η pop ψυχολογία παραποιεί τη σύνθετη φύση της ανθρώπινης ψυχολογίας και μπορεί να προκαλέσει περισσότερη ζημιά παρά όφελος με την προσφορά υπερβολικά απλουστευμένων ή αναπόδεικτων συμβουλών.
Πηγές:
https://www.socialsciencespace.com/2021/05/the-good-the-bad-and-the-ugly-of-pop-psychology/
https://www.psychologytoday.com/us/blog/in-practice/201303/4-things-pop-psychology-gets-wrong
https://therapyreimagined.com/modern-therapist-podcast/the-power-and-the-peril-of-pop-psychology/
https://exploringyourmind.com/the-rise-and-risks-of-pop-psychology/